از انجا که اطفاء حریق در لحظات اولیه شروع آتش سوزی برای جلوگیری از صدمات جانی و اقتصادی اهمیت بسزائی دارد ویک اقدام سریع در امر اطفاء نه تنها میتواند از توسعه آتش جلوگیری بعمل آورد بلکه با خفه کردن آتش در نطفه ، خسارات ناشی از آنرا به حداقل میرساند .
برای این منظور از سالها قبل کارخانجات زیادی در کشورهای دنیا اقدام به طرح و ساخت وسائل مبارزه با حریق نموده اند که نمونه ای ازاین نوع وسائل خاموش کننده های دستی آتش نشانی میباشند .
انواع خاموش کننده ها :
خاموش کننده ها رااز نظر مواد اطفائی داخل آن میتوان به چهار گروه تقسیم کرد .
الف – خاموش کننده های محتوی آب
ب- خاموش کننده های محتوی پودر
ج-خاموش کننده های محتوی کف
د- خاموش کننده های محتوی گاز
خاموش کننده پودر و گاز :
در این نوع خاموش کننده پودری فشار لازم برای خارج شدن پودر از گاز ذخیره شده در داخل کارترریج تامیین میگردد این سیلندر کوچک با توجه به ظرفیت خاموش کننده در نظر گرفته میشود و محتوی گاز CO2 مایع میباشد .
انواع خاموش کنند های پودر و گاز :
خاموش کنند های پودر و گاز را میتوان به دو گروه تقسیم کرد ، حال آنکه هر گروه دارای انواع مختلف میباشد .
الف : خاموش کننده های پودر و گاز کارتریج خارج
ب: خاموش کننده های پودر و گاز کارتریج داخل
الف – در نوع کارتریج خارج یعنی کارتریج محتوی گاز کربنیک خارج از استوانه ( بدنه ) قرار گرفته و مجرای خروجی گاز کارتریج به بدنه خاموش کننده پیچ میشود که هم عملکرد آن ضربه است وهم فلکه و هم اهرمی میباشد
کارتریجهائی که درخارج از بدنه قرار میگیرند دارای سوپاپ ایمنی در قسمت مخالف خروجی میباشند که در صورت ازدیاد فشار داخلی از حد تعیین شده ( حک شده روی بدنه ) بهر علت سوپاپ عمل کرده و گاز کارتریج تخلیه میشود .
ب- خاموش کننده های پودر و گاز کارتریج داخل : در این نوع کارتریج گاز CO2 در داخل بدنه و زیر درپوش قرار میگیرد که هنگام عمل بازدن ضربه یا فشار بر روی اهرم راه خروج گاز داخل کارتریج باز و گاز وارد بدنه میشود .
بدنه خاموش کننده های پودر و گاز با واریا معمولاً دارای سوپاپ ایمنی میباشد که این سوپاپها روی درپوش نصب میشود سوپاپ فوق از نوع فنری بوده و در صورت ازدیاد فشار داخل بدنه پس از ورود گاز بهر علتی که باشد اعم از زیاد پر کردن پودر یا گاز عمل کرده و فشار اضافی را تخلیه میکند .
در خاموش کننده های پودر و گاز چنانچه گاز وارد بدنه شدو مقدار کمی از پودر آن استفاده کردیم نمی توان برای مدت زیادی تحت فشار گذاشت
بنابراین جهت خارج کردن گاز داخل آن خاموش کننده را سرو ته میکنیم و با فشار روی اهرم نازل گاز آنرا خارج میکنیم .
خاموش کننده مواد تولید کف :
جهت اطفاء حریق مایعات قابل اشتعال از این نوع خاموش کننده استفاده میکنند که در صورت پرتاب آن بر روی مواد در حال اشتغال بسرعت روی آتش را پوشانده و مانع برخاستن گاز قابل اشتعال از روی مواد گشته و با پوشاندن سطح ماده در حال اشتغال از رسیدن اکسیژن هوا به آتش جلوگیری بعمل می آورد ( باید توجه داشت که این نوع خاموش کننده ها ویژه سازمان آتش نشانی میباشد )
وزن مخصوص آن کمتر از وزن مخصوص مایعات قابل اشتغال است لذا در سطح آن شناور گشته و پائین نمیرود معمولاً حداکثر در ظرفیتهای دو گالنی ساخته میشود .
این نوع خاموش کننده ها بعلل اشکالاتی که داشت اخیراً چند سالی که از رده خارج شده است .
خاموش کننده گاز کربنیک CO2 :
از سالها قبل این گاز بعنوان یک گاز آتش نشانی در دستگاههای ثابت ، اتوماتیک ، خاموش کننده های دستی و چرخدار مورد استفاده قرار میگرفته و مصرف فراوانی دارد .
CO2 گازی است غیر قابل احتراق ، بی بو ، خنثی ، غیر سمی ، فاسد نسازو هادی جریان الکتریسیته نمی باشد ، وزن آن سنگین تر ازهوا است ( ۵۲۹/۱) لذا در صورت پرتاب روی حریق اکسیژن را خارج و خود جانشین آن میگردد در حقیقت با تقلیل درصد اکسیژن موجب اطفاء حریق می گردد.
یک پوند CO2 مایع در صورت آزاد شدن FT3 ۸ فوت مکعب گاز تولید می کند این توسعه زیاد و سریع حجمی اثر شدید خنک کننده داشته بطوری که قسمتی از گاز مزبور را به دور لوله دستگاه بصورت برفک و برودتی برابر ۱۱۰۰f- درجه فارنهایت در می آورد بدیهی است این برفک نیز بزودی براثر حرارت محیط بحالت گاز درمی آید.
این خاموش کننده ها بعلت فولادی بودن بدنه کاملاً سنگین می باشد و بدین جهت انواع دستی آن با ظرفیتهای بین ۲-۱۲ پوند ساخته میشود و در ظرفیتهای بیشتر ازآن بعنوان وسیله چرخدار یا دستگاههای ثابت اتوماتیک طرح و مورد استفاده قرار می گیرد
موارد استفاده از CO2 :
در آتش نشانی این گاز را بیشتر در اماکن سربسته مانند اتاق کامپیوتر یا ادوات ظریف الکتریکی یا الکترونیکی ، کتابخانه ها و موزه ها بکار می برند زیرا :
هادی الکتریسیته نیست .
هیچ اثری روی اینگونه وسائل باقی نمی گذارد.
حتی الامکان از بکار بردن این گاز در فضای باز باید خودداری نمودزیرا بعلت پراکنده شدن گاز در فضا در اطفاء حریق چندان مثمر ثمر نخواهد بود.
حریقهائی که در اثر CO2 بظاهر خاموش شده اند پس از تهویه محل و پراکندگی گاز در صورتیکه گل آتشها یا فلزات داغ وجود داشته باشد به احتمال قوی دوباره آتش می گیرد.
حداکثر فشار پرتاب این خاموش کننده در نوع دستی بعلت نازل شیپوری بین ۴-۲ متر است بنابراین برای استفاده باید بیشتر به حریق نزدیک شد حداقل زمان تخلیه این خاموش کننده ها حدوداً ۱۶ ثانیه می باشد.
این خاموش کننده ها قابل کنترل است و در صورتیکه ۱۰ درصد آن مصرف نشود میتوان از آن برای حریقهای دیگر استفاده کرد در صورتیکه از پربودن دستگاه اطمینان دارید ولی گاز خارج نمی شود احتمالاً ممکن است راه خروج آن بعلت یخ زدن گاز مسدود شده باشد برای چند لحظه شیر را ببندید و مجددا باز کنید.
کپسول آتش نشانی Co2
حجم سیلندر کپسول های آتش نشانی محتوی گاز CO2 است که تحت فشاری در حدود ۶۰-۵۵ اتمسفر (۹۰۰-۸۰۰ psi ) بصورت مایع درآمده و در سیلندر قرار گرفته است . فضای خالی جهت انبساط گاز وجود دارد ، چون بدنه خاموش کننده می بایست فشار زیادی را متحمل شود بنابراین آن را یک تکه و بدون درز و جوش می سازند . اگر جنس آن فولاد باشد وزن کلی آن زیاد شده ولی در صورتی که جنس آن از آلومینیوم باشد وزن آن نسبتاً کمتر خواهد بود . انواع دستی این خاموش کننده با ظرفیت های ۱ تا ۶ کیلوگرم ( ۱۲-۲ پوند ) ساخته می شود . در ظرفیت های بیشتر بصورت چرخ دار و یا دستگاه های ثابت اتوماتیک طراحی و مورد استفاده قرار می گیرد . به دلیل این که گاز CO2 در محل مصرف هیچ اثری از خود به جای نمی گذارد بیشتر در محل های سر بسته و جهت اطفاء حریق های کلاس B و C وسایل الکتریکی و دستگاه های کامپیوتری و بطور کلی وسایل برقی مورد استفاده قرار می گیرد. این خاموش کننده ها معمولاً قابل کنترل هستند ، نازل خاموش کننده گاز CO2 به شکل قیفی یا شیپوری است و علت آن نیز این است که از سرعت زیاد گاز به هنگام خروج جلوگیری کرده و به آن اجازه انبساط داده می شود و از ایجاد صدای زیاد نیز جلوگیری می کند . لازم به ذکر است که یک پوند گاز CO2 مایع در صورت آزاد شدن ۸ فوت مکعب گاز تولید می نماید ، این توسعه زیاد حجمی اثر شدید خنک کنندگی داشته بطوری که برودتی برابر با ۱۱۰- درجه فارنهایت ایجاد می نماید . اگر چه دی اکسید کربن سمی نیست ولی وقتی به میزان زیاد در فضای بسته مورد استفاده قرار گیرد میزان اکسیژن هوا را تقلیل داده و هر شخصی که در محل مذکور حضور داشته باشد، دچار کمبود اکسیژن شده در نتیجه ایجاد خفگی به وی دست خواهد داد . چنانچه به هر علتی فشار داخلی سیلندر افزایش یابد سوپاپ ایمنی که درون آن یک دیسک پاره شونده وجود دارد ، عمل کرده و تمام گاز سیلندر تخلیه می گردد . مقاومت این دیسک در حدود ۱۸۰ اتمسفر (۲۷۰۰ psi ) می باشد ، به همین خاطر سیلندر خاموش کننده گاز CO2 نبایستی در زیر تابش مستقیم نور خورشید و یا در مجاورت دستگاههای حرارتی قرار گیرد . بدنه این نوع خاموش کننده باید قادر به تحمل فشاری معادل ۴۵۰ اتمسفر (۷۰۰۰ pdi ) باشد. جهت کار با این نوع خاموش کننده ، ابتدا دستگیره را گرفته و پین را بیرون بکشید ، سپس اهرم را فشار دهید و گاز را بر روی حریق بریزید . بایستی مراقب بود که اعضای بدن با شیپور تخلیه کننده تماس پیدا نکند زیرا این قسمت به دلیل برودت زیاد ممکن است باعث سوختگی در محل تماس گردد.
کپسول های کف
این خاموش کننده از دو مخزن با حجم های مختلف تشکیل شده بطوریکه یکی درداخل دیگری قرار می گیرد. درمخزن بزرگ محلول بی کربنات سدیم و دراستوانه کوچک محلول سولفات آلومینیوم که هر دو محلول هیچگونه تماسی با هم ندارند ودر هنگام عملیات ابتدا با بازکردن شیر فلکه و واژگون نمودن سیلندر وسبب مخلوط شدن دو ماده شیمیائی ودرنتیجه کف شیمیائی وهمچنین گاز CO2 تولید می شود که این گاز هم عامل فشار وهم درتولید حبابهای کف نقش دارد. گرچه خاموش کننده کف در اصل برای استفاده در حریقهای کلاس B (مایعات قابل اشتعال) می باشد ولیکن می توان از آن نیز درمورد حریقهای کلاس A خشک نیز استفاده نمود. کف برای اطفاء به این طریق عمل می کند که در صورت پرتاب بر روی مواد مشتعل به سرعت روی حریق را پوشانده ومانع برخاستن گاز قابل اشتعال از روی مواد گشته واز رسیدن اکسیژن (هوا) به حریق جلوگیری ودر نتیجه عمل اطفاء صورت می گیرد خاموش کننده های کف عموماً «غیر قابل کنترل می باشند.» خاموش کننده کف مکانیکی یا هوای فشرده ۲/۳حجم این خاموش کننده محلول کف (که با آب مخلوط شده) و۱/۳ بقیه هوای فشرده می باشد وبرای جلوگیری از زنگ زدن، داخل سیلندر روکش پلاستیک کشیده می شود ودر انتهای لوله خروجی (سرنازل) سرلوله کفساز کوچکی نصب می باشد که محلول خاموش کننده با عبور از آن با هوائی که از مجراهای اطراف بداخل کشیده می شود تشکیل حباب می دهد از این خاموش کننده جهت اطفای حریقهای کلاس B وبعضاً A نیز استفاده می گردد، جهت کار با دستگاه ابتدا ضامن را کشیده و با وارد نمودن فشار بر روی اهرم ماده اطفایی را به محل حریق هدایت کنید، این خاموش کننده درحالت شارژ حدود ۱۰ اتمسفر فشار دارکپسول آتش نشانی Co2
حجم سیلندر کپسول های آتش نشانی محتوی گاز CO2 است که تحت فشاری در حدود ۶۰-۵۵ اتمسفر (۹۰۰-۸۰۰ psi ) بصورت مایع درآمده و در سیلندر قرار گرفته است . فضای خالی جهت انبساط گاز وجود دارد ، چون بدنه خاموش کننده می بایست فشار زیادی را متحمل شود بنابراین آن را یک تکه و بدون درز و جوش می سازند . اگر جنس آن فولاد باشد وزن کلی آن زیاد شده ولی در صورتی که جنس آن از آلومینیوم باشد وزن آن نسبتاً کمتر خواهد بود . انواع دستی این خاموش کننده با ظرفیت های ۱ تا ۶ کیلوگرم ( ۱۲-۲ پوند ) ساخته می شود . در ظرفیت های بیشتر بصورت چرخ دار و یا دستگاه های ثابت اتوماتیک طراحی و مورد استفاده قرار می گیرد . به دلیل این که گاز CO2 در محل مصرف هیچ اثری از خود به جای نمی گذارد بیشتر در محل های سر بسته و جهت اطفاء حریق های کلاس B و C وسایل الکتریکی و دستگاه های کامپیوتری و بطور کلی وسایل برقی مورد استفاده قرار می گیرد. این خاموش کننده ها معمولاً قابل کنترل هستند ، نازل خاموش کننده گاز CO2 به شکل قیفی یا شیپوری است و علت آن نیز این است که از سرعت زیاد گاز به هنگام خروج جلوگیری کرده و به آن اجازه انبساط داده می شود و از ایجاد صدای زیاد نیز جلوگیری می کند . لازم به ذکر است که یک پوند گاز CO2 مایع در صورت آزاد شدن ۸ فوت مکعب گاز تولید می نماید ، این توسعه زیاد حجمی اثر شدید خنک کنندگی داشته بطوری که برودتی برابر با ۱۱۰- درجه فارنهایت ایجاد می نماید . اگر چه دی اکسید کربن سمی نیست ولی وقتی به میزان زیاد در فضای بسته مورد استفاده قرار گیرد میزان اکسیژن هوا را تقلیل داده و هر شخصی که در محل مذکور حضور داشته باشد، دچار کمبود اکسیژن شده در نتیجه ایجاد خفگی به وی دست خواهد داد . چنانچه به هر علتی فشار داخلی سیلندر افزایش یابد سوپاپ ایمنی که درون آن یک دیسک پاره شونده وجود دارد ، عمل کرده و تمام گاز سیلندر تخلیه می گردد . مقاومت این دیسک در حدود ۱۸۰ اتمسفر (۲۷۰۰ psi ) می باشد ، به همین خاطر سیلندر خاموش کننده گاز CO2 نبایستی در زیر تابش مستقیم نور خورشید و یا در مجاورت دستگاههای حرارتی قرار گیرد . بدنه این نوع خاموش کننده باید قادر به تحمل فشاری معادل ۴۵۰ اتمسفر (۷۰۰۰ pdi ) باشد. جهت کار با این نوع خاموش کننده ، ابتدا دستگیره را گرفته و پین را بیرون بکشید ، سپس اهرم را فشار دهید و گاز را بر روی حریق بریزید . بایستی مراقب بود که اعضای بدن با شیپور تخلیه کننده تماس پیدا نکند زیرا این قسمت به دلیل برودت زیاد ممکن است باعث سوختگی در محل تماس گردد.
کپسول آتش نشانی آب
این گروه از خاموش کننده های دستی معمولاٌ دارای ظرفیت ۹ لیتری یا بیشتر آب خالص می باشند و برای استفاده در آتش سوزیهای گروه A مورد استفاده قرار می گیرند . یکی از مشکلاتی که این نوع خاموش کننده ها دارند آن است که در مناطقی که درجه هوای آن کمتر از ۴ درجه سانتیگراد ( ۴۰ درجه فارنهایت )می باشد به دلیل یخ زدن آب غیر قابل استفاده می باشد . کارخانه های سازنده جهت رفع این مشکل در مناطق مذکور به جای آب از محلول ضد یخ مخصوص استفاده می کنند که حتی در برودت ۴۰- درجه سانتیگراد قابل استفاده می باشند. قدرت پرتاب این نوع خاموش کننده طبق استاندارد کشور انگلیس ۷ متر بوده ولی در استاندارد مربوط به کشور آمریکا قدرت پرتاب آن ۱۰ تا ۱۲ متر ( ۳۵ تا ۴۰ فوت) تعیین گردیده است . از این نوع خاموش کننده می توان بصورت متناوب استفاده نمود . مدت زمان تخلیه آن بصورت مداوم طبق استاندارد کشور انگلیس ۶۰ ثانیه و طبق استاندارد کشور آمریکا ۵۵ ثانیه می باشد. فشار مورد نیاز برای تخلیه از هوای فشرده شده در درون خاموش کننده تأمین میگردد. این نوع خاموش کننده در زمان شارژ کامل دارای ۱۰ بار یا ۱۵۰ psi فشار می باشد
کپسول آتش نشانی پودر
به خاموش کننده های گفته می شوند که عامل اطفایی در آنها بی کربنات سدیم باشد این مواد غیر سمی، نارسانا و غیر خورنده بوده و در صورت استفاده براحتی تمیز می گردند. این نوع خاموش کننده برای اطفا دسته B C مناسب می باشد و در مکان های از قبیل آشپزخانه های خانگی، پارگینگ ها، آزمایشگاه ها و … مورد استفاده قرار می گیرد. باید توجه داشت قدرت اطفایی این نوع پودر BC از مابقی پودر های BC کمتر می باشد و در حریق های مایعات قابل اشتعال کوچک، بیشتر کاربرد دارد.
کپسول های کف
این خاموش کننده از دو مخزن با حجم های مختلف تشکیل شده بطوریکه یکی درداخل دیگری قرار می گیرد. درمخزن بزرگ محلول بی کربنات سدیم و دراستوانه کوچک محلول سولفات آلومینیوم که هر دو محلول هیچگونه تماسی با هم ندارند ودر هنگام عملیات ابتدا با بازکردن شیر فلکه و واژگون نمودن سیلندر وسبب مخلوط شدن دو ماده شیمیائی ودرنتیجه کف شیمیائی وهمچنین گاز CO2 تولید می شود که این گاز هم عامل فشار وهم درتولید حبابهای کف نقش دارد. گرچه خاموش کننده کف در اصل برای استفاده در حریقهای کلاس B (مایعات قابل اشتعال) می باشد ولیکن می توان از آن نیز درمورد حریقهای کلاسA (خشک نیز استفاده نمود. کف برای اطفاء به این طریق عمل می کند که در صورت پرتاب بر روی مواد مشتعل به سرعت روی حریق را پوشانده ومانع برخاستن گاز قابل اشتعال از روی مواد گشته واز رسیدن اکسیژن (هوا) به حریق جلوگیری ودر نتیجه عمل اطفاء صورت می گیرد خاموش کننده های کف عموماً «غیر قابل کنترل می باشند.» خاموش کننده کف مکانیکی یا هوای فشرده ۲/۳حجم این خاموش کننده محلول کف (که با آب مخلوط شده) و۱/۳ بقیه هوای فشرده می باشد وبرای جلوگیری از زنگ زدن، داخل سیلندر روکش پلاستیک کشیده می شود ودر انتهای لوله خروجی (سرنازل) سرلوله کفساز کوچکی نصب می باشد که محلول خاموش کننده با عبور از آن با هوائی که از مجراهای اطراف بداخل کشیده می شود تشکیل حباب می دهد از این خاموش کننده جهت اطفای حریقهای کلاسB وبعضاً A نیز استفاده می گردد، جهت کار با دستگاه ابتدا ضامن را کشیده و با وارد نمودن فشار بر روی اهرم ماده اطفایی را به محل حریق هدایت کنید، این خاموش کننده درحالت شارژ حدود ۱۰ اتمسفر فشار دارد.